kültür balıkçılığı ne demek?

Kültür balıkçılığı, okyanus ve deniz sularında gıda veya diğer amaçlar için sucul canlıların yetiştirilmesi, okyanusların kapalı bölümlerinde, deniz suyunun doldurulduğu tanklar ve göletlerde yapılan özel yetiştiriciliktir. Tuzlu su havuzlarında balık ve karides gibi kabuklu su ürünleri, istiridye, deniz yosunu yetiştirme işi de kültür balıkçılığının bir türüdür.

Kültür balıkçılığı tarihi

Çin'de MÖ 2000 yıllarında tabiattan elde edilen balıkların beslenerek yetiştirilmesi ile kültür balıkçılığı başlamış oldu.
Yunanistan'da ise MÖ 600 yıllarında istiridye yetiştiriciliği yapılmıştır.
İtalya'da 15. yüzyılda acı sulara gelen balıklar tutulup, beslenmeye başlandı, böylece su ürünleri üretimi başladı.
18. yüzyılda somonlarda suni dölleme yöntemi uygulanarak üretme ilk müdahale başlamış oldu.
19. yüzyılda istiridye yetiştiriciliği başladı.
1960 senesinde yılan balığı üretimi ilk olarak Japonya'da başladı.
1960'ta Kuzey Amerika ve Avrupa'da gökkuşağı alabalığı üretiminde patlama oldu.
1970: Kedi balığı ve sarıkuyruk üretimi ile denizlerde üretim başladı.
1980: Karides, somon, levrek ve çipura yetiştirilme tekniklerinin geliştirilmesiyle modern üretim başlamış oldu.
1990: Mersin balığı, kalkan, tropikal levrek ve lahos üzerinde çalışılmaya başlandı.
Günümüz: yeni türler üretme, üretimi ekonomik hale getirme, yemleme, vücut direncini artırma, aşılama, çevre konularında çalışmalar devam etmektedir¹.

Kültür balıkçılığında kullanılan yapılar: havuzlar, kanallar, akvaryum, kafesler ve çitlerdir².

Havuzlar: Avrupa'da en yaygın kullanılan, kuruluşu ve işletmesi ucuz olan yöntemdir. Doğal, kazılmış, set ve gölet olmak üzere dört tip havuz yöntemi bulunur.
Kafesler (ağ kafes): Kafesler su içinde asılı yüzer vaziyette, üstü açık ağ ile yapılmış yapılardır. Tuzlu su balıkları için denizlerde, tatlı su balıkları için barajlarda kullanılır. Kafesler birbirine bağlanmıştır, yuvarlak, dikdörtgen veya kare şekilli olabilir. Kışın buz kaplayan göllerde ve fırtına çıkan denizlerde batırılabilen kafesler kullanılır.
Tanklar: Genellikle yavru yetiştirme amacıyla kullanılır.
Akvaryumlar: 10 ile 30 m çapa sahiptir, çelik, beton, fiberglas veya plastikten imal edilir. Genelde alabalık yetiştiriciliğinde kullanılır. Yassı balık üretmek için daha küçük ebatta olanlar küçük çiftliklerde kullanılır.
Dalyanlar: kıyılardaki girintili alanların önleri çitler ve ağlarla kapatılır. İçeride kalan balıklar doğal olarak beslenir büyüdüklerinde avlanır. Eski bir yöntemdir.
Askıda kafes: İstiridye yetiştiriciliğinde kullanılır.

Dünyada kültür balıkçılığı

Dünyada artan nüfus ve sağlıklı beslenme sebebiyle su ürünlerine talep artmaktadır. 2003 yılında dünyada tüketilen 132 milyon su ürününden; 90 milyon tonu avcılıktan, 42 milyon tonu kültür balıkçılığından temin edilmiştir. Doğal su ürünlerinin biyolojik ve fiziksel kapasitesi, bozulan doğal denge, avlanma giderlerinin artması kültür balıkçılığına ihtiyacı artırmaktadır.³.

Kültürel üretimin %75'i az gelişmiş 71 ülke tarafından karşılanır. Bu ülkelerde yetiştirilen türler; sazan balığı, istiridye, midye gibi sucul canlılardır. Tüketilen balıkların kültür oranı bazı ülkelerde şöyledir: Endonezya %22, Çin'de %40, İsrail %60. Gelişmiş ülkelerde kültür yetiştiriciliğinde pahalı balıklar, kabuklu deniz canlıları yetiştirilir. Ayrıca akarsu ve göllerin balık stokunu desteklemek için üretim yapılır. Kültür balıkçılığı tatlı su havuzlarında veya su altı kafeslerinde gerçekleştirilir.

Dünyada kültür balıkçılığından elde edilen balık miktarı hızla artmıştır: 1980: 7,4 milyon ton, 1990: 16,8 milyon ton, 2002: 40 milyon ton, 2008: 45 milyon ton. Her yıl %10 büyüyen yetiştiricilik, dünya balık üretiminin %30'unu karşılamaktadır.

145 milyon tonluk yıllık üretimin 45 milyon tonu yetiştiricilikten sağlanmaktadır (2008). 2030'lu yıllarda bu rakamın 80 milyon tona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Su ürünleri yetiştiriciliğin %90'ı Asya kıtasında yapılmaktadır. Çin avcılık ve yetiştiricilikte lider ülkedir. Su ürünlerinde ABD 4. ihracatçı, 2. ithalatçı konumundadır.⁴.

Avrupa'da daha çok ringa, çaça, uskumru, tuna balığı, hamsi, sardalye ve kabuklu deniz hayvanları elde edilir. Kültür yetiştiriciliğinde; somon, alabalık, midye, levrek, istiridye, karagöz, kalkan ve levrek üretilir.

Türkiye'de kültür balıkçılığı

1990'lı yılların başında avlanan balık miktarı 600 bin ton/yıldan, 300 bin ton/yıl miktarına düşmesi kültür balıkçılığının ivme kazanmasına neden olmuştur. 2004 yılında Türkiye'de 644 bin ton su ürününün 94 bin tonu kültür balıkçılığından elde edilmiştir. Türkiye'de kültür balıkçılığında %97 balık, %3 diğer su ürünleri üretilir.

Güney Ege Denizi kıyıları topoğrafya, hidrografya ve ekolojik özellikleri levrek ve çipuranın doğal olarak yaşamasına ve yetiştirilmesine uygundur. 1124 km kıyı uzunluğuna sahip Muğla ilinde tatlı sularda ve denizde kültür balıkçılığına uygundur. Türkiye'de en fazla kültür balıkçılığının yapıldığı Muğla'da yetiştirilen balıkların çoğu Avrupa'ya ihraç edilir. İhracatın yapıldığı ülkeler; Hollanda, İtalya, Yunanistan, İngiltere, Fransa, İsrail, Almanya ve Lübnan'dır⁵. Ege bölgesinde turizmcilerle kültür balıkçılarının karşı karşıya gelmesi Karadeniz bölgesini öne çıkarmaktadır⁶.

Türkiye'de kişi başına yıllık balık tüketimi 8 kg/yıldır. Avrupa birliği ortalaması 16–20 kg arasındadır. Türkiye avcılık ve kültürden elde ettiği toplam balık miktarı açısından Avrupa'da 5. sırada yer almasına rağmen tüketimde sonuncu sıradadır⁷. Türkiye şartları kültür balıkçılığına uygun, balık tüketimi yetersiz olmasına karşın, kültür yetiştiriciliği beklenen ölçüde gelişmemiştir.

Türkiye'de 1985 yılında başlayan kültür balıkçılığında, üretilen 165 bin ton ürünün 80 bin tonu levrek ve çipura gerisi alabalıktır. Türkiye'de yıllık üretimin %80'i avcılık, %20'si yetiştiricilikten sağlanır. Türkiye dünyada 29. Avrupa'da 5. sıradadır.

Kültür balıkçılığı üretiminde Muğla %41 ile açık ara liderdir. İzmir %13 ile ikincidir. Bilecik, Çanakkale, Kayseri, Antalya, Çanakkale, Aydın illeri %3 ile %4 oranlarıyla İzmir'i takip eder. Bu illeri her birinin toplam üretimdeki payları %1,5-2 olan Trabzon, Ordu, Rize, Samsun, Denizli, Isparta, Kahramanmaraş, Burdur takip eder⁸.

Sorunlar

Açık denizlerdeki kafeslerde yapılan yetiştiricilikte atık yemler, dışkı, üre ve diğer atıklar birikir. Bu atıklar çevrede alg patlamasına neden olur ve kısmen kirleticidir. Bu kirliliğin tespit edilmesi, engellenmesi için önlemlerin alınması, su kalitesi, habitatın korunması amacıyla tedbirler alınmalıdır⁹.